Yiyeceklerdeki Katkı Maddelerini Nereden ve Nasıl Tanıyabiliriz? | Kaşığında Ne Var?

Ayşe Nur Aslan [1]

1966 yılında Konya’da doğan Fatih Gültekin, Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesinden 1990 yılında mezun oldu. Ardından Biyokimya dalında doktora yaptı. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalında yardımcı doçent ve doçent oldu. Doçentlik yıllarında Fulbright bursu ile Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti, burada gıda katkı maddeleri ile ilgili seminerler verdi. 2007 yılında profesör oldu. 2012 yılında TÜBA (Türkiye Bilimler Akademisi) asıl üyeliğine seçildi. Şu anda Lokman Hekim Üniversitesi rektörü olan Gültekin’in ulusal ve uluslararası dergilerde yazılmış, kongrelerde sunulmuş 100’ün üzerinde çalışması vardır. Evli ve dört çocuk babasıdır.

Paketli ürünlerin hayatımıza girmesi ile gıdaların raf ömrünü korumak veya lezzet vermek gibi nedenlerden dolayı katkı maddeleri kullanılmaya başlanmıştır. Bu maddeler faydalı mı, zararlı mı, yenilebilecek bir şey mi, içeriğinde neler var ve ne için kullanıyorlar? Zihnimizde bu ve benzeri birçok soru ile karşı karşıyayız. Kaşığında Ne Var? kitabı bu noktada bizlere yardımcı olabilecek rehber niteliğinde bir kitap olarak hazırlanmıştır.

Teorik olarak bildiğimiz bazı katkı maddelerinin pratikte ürünler üzerindeki kullanımını değerlendirebilmek, katkı maddelerinin sağlık, alerjenlik veya bireysel gıda tercihlerimize uygun olup olmadığı konusunda bilgi sahibi olmak en tabii hakkımızdır.

   Elimizdeki kitap doğal, riski düşük olan ve olabildiğince az miktarda katkı maddesi içeren ürünler konusunda seçim yapabilmemizi kolaylaştırmak adına hazırlanmıştır. Kitapta ürünler; hazır çorbalar, pasta malzemeleri, içecekler gibi marketlerde görebileceğimiz çeşitli kategorilere ayrılmıştır. (ŞEKİL 1)

Seçilen kategorilerde piyasadakinin birebir aynısı olmayan fakat ortak katkı maddeleri içeren sanal ürünler  oluşturulmuştur. Her bir grup için A, B, C, D olarak isimlendirilmiş birkaç sanal ürün mevcuttur. İçerdikleri gıda katkı maddeleri, ürünlerin altına  istelenmiştir.(ŞEKİL 2)

Her bir ürün grubunun sonunda okuyucunun anlamasını kolaylaştırmak adına değerlendirme bölümü mevcuttur. Yazar bu bölümde ürünlerin katkı maddeleri ile ilgili daha özet ve anlaşılır bilgilerle okuyucuya yardımcı olmaktadır. Sonuç bölümünde ise tüketilebilirliği açısından ürünlerin birbirlerine göre risk durumlarını, en az riskli ve en uygun ürünü veya tercih önceliğini açıklamaktadır. (ŞEKİL 3)

Ayrıca listelenirken okuyucunun anlamasını kolaylaştırmak adına yüksek risk içeren gıda katkı maddeleri kırmızı ile daha az riskli gıda katkı  maddeleri mavi ile işaretlenmiştir. Hayvansal ürün içeren gıda katkı  maddelerinin altı çizilmiştir. Bu işaretlemeler okuyucunun ilgili  maddeyi tam olarak bilmese bile tercih etmesi açısından bir kolaylık sağlamaktadır. (ŞEKİL 4)

Kitapta ürün değerlendirmelerine geçmeden önce bilinçli bir tüketicinin ürün seçerken nelere dikkat etmesi gerektiği ile ilgili de bir bölüm mevcuttur. Yazar mümkün olan en az katkı maddeli, alerjen olmayan, tartışmalı olan veya riskli maddeler içermeyen ürünler tercih edilmesini önermektedir. Ayrıca bitkisel veya hayvansal katkı içermesine göre bireysel tercih ve inançlarınıza uygun ürünü seçmek gerektiği konusunda bir açıklama yapmaktadır. Böylece kitabın okuyucuya kattığı en önemli noktalardan biri ürün içeriği değerlendirme yetisi kazandırmaktır. Bu yetiyi kazanan tüketiciler, ürün içeriklerini tanıdıkça kendi tercihlerine göre doğru gıda seçimi yapabileceklerdir.

Gültekin’e göre tüketicilerin tercihleri, gıda üretimini yönlendirmektedir. Kitapta verilen bir örnekte 1988 yılında bir meyve suyunun içinde bulunan tam 12 gıda katkı maddesinin 2008’de, yani 20 yıl sonra tüketici isteği üzerine meyve suyu konsantresi kullanılarak gıda katkı maddelerinden arındırılması sağlanmıştır. Bilinçli tüketiciler arttıkça sağlığa ve tercihlerimize uygun ürünleri marketlerde görme oranımız artacaktır. Ayrıca alo 174 gıda hattı ile ürünler ile ilgili olumlu veya olumsuz geri dönüşler yapabileceğimiz belirtilmektedir.

Kitap teorik bilgiyi pratiğe en kolay şekilde uygulamak amacıyla hazırlanmıştır.  Bu noktada okunanların kitapta kalmaması adına çeşitli aktivitelere öncü olabilir. Öncelikle kitaptan bir ürün seçerek, seçtiğiniz ürün üzerinden çalışmaya başlayabilirsiniz. Her ay veya her hafta birkaç ürün üzerinden alıştırma yaparak gıda katkı maddeleri ile ilgili tercihlerinizi kolaylaştıracak bilgiler edinebilirsiniz. Bir süre sonra ürünlerde benzer katkı maddelerinin olduğunu fark edecek ve daha hızlı bir şekilde tercih yapabileceksiniz.

Eserin başlangıcında katkı maddelerinin birçoğu Latince isimli veya biyokimyasal madde ismi olması sebebi ile terimler konusunda yabancılık çekilebilmektedir. Zamanla alıştırmalar ve pratikler yapıldıkça birçok üründe ortak katkı maddeleri kullanıldığı kolaylıkla fark edilebilmektedir, en çok kullanılan veya en riskli olanlar hakkında kolaylıkla yorum yapılabilmektedir. Ayrıca ürünlerin sonundaki değerlendirme ve sonuç kısımları sizin tercihlerinizi hızlandırmakta ve kolaylaştırmaktadır.

Bir ürün üzerinde çalışmaya karar verdiğinizde kitabın ilgili sayfasını çekilerek yanınızda bulundurabilir veya yine yazar ve ekibi tarafından hazırlanmış gıda katkı maddeleri akıllı telefon/ bilgisayar uygulamasını kullanabilirsiniz.

Kitap, katkı maddeleri içeren ürünleri tüketen, bu konuda kendini geliştirmek isteyen her yaş grubuna uygundur. Resimli ve bölmeli olması sebebi ile küçük yaş gruplarının da ilgisini çekebilir, ebeveyn veya öğretmenleri eşliğinde eserden onlar da faydalanabilirler.

Sonuç olarak, “Kaşığında Ne Var?” isimli kitabımız her gün tükettiğimiz paketli gıdaların içeriğini merak eden, bunların sağlığa etkisini, alerjen durumunu, hayvansal veya bitkisel kaynaklı olması gibi ürünler ve içeriklerini geniş bir yelpazede ele alan rehber niteliğinde bir kaynaktır. Tüketiyorum ama içinde ne var bilmiyorum diyen bilinçli gıda meraklısı herkese tavsiye edilebilir.

Yiyeceklerdeki Katkı Maddelerini Nereden ve Nasıl Tanıyabiliriz?  PDF

1. Araştırma Görevlisi Dr. Ayşe Nur Aslan, Konya Şehir Hastanesi, Çocuk Hastalıkları Anabilim Dalı,dr.asaysenur98@gmail.com Bu yazı Young Academia ve İdeal Bilge İş Birliğinde Dr. Mehmet Işık yönetiminde ‘Sağlık Alanı Yazarlık Atölyesi Kapsamında üretilmiştir.