Uzak Ama Bir O Kadar Yakın | Çin Müslümanları ve Çin’e Seyahat
Ayşe Öztoklu [1]
10 Temmuz 1944 Siirt doğumlu olan İhsan Süreyya Sırma, lisansını Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde tamamladı. Doktorasını ise Fransa’da İslam Tarihi alanında yaptı. Erzurum Yüksek İslam Enstitüsü’nde ve Sakarya Üniversitesi’nde öğretim görevliliği yaptı. 1995-1997 yılları arasında İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde başkan danışmanı olarak görev aldı. Çeşitli gazete ve dergilerde tarih alanında yazılar kaleme alan Sırma’nın, İslam Tarihi alanında 30 kitabı ve 200’ü aşkın makalesi yayımlandı. İleri seviye İngilizce, Arapça ve Fransızca bilmektedir.
İhsan Süreyya Sırma’nın 2008’de Çin’e olan yolculuğunu ve oradaki Müslümanlarla tanışmasını ele aldığı bu eser, gezi yazısı türündedir. Kitap, Çin Müslümanlarının yaşam tarzından, yemek kültürlerinden, İslam ve Çin medeniyetinin birleşiminden doğan yeni bir kültürden ve bunun gerek ibadethanelere gerek sanata gerekse dile olan yansımalarından bahsetmektedir. Ayrıca eserde Çin-Osmanlı ilişkisine de kısmen değinilmiş ve Çin topraklarında ziyaret edilen bazı yerlerden de bahsedilmiştir.
Nur’un Çin’de Parlaması
Farklı rivayetler olmakla birlikte çoğu tarihçinin hemfikir olduğu nokta İslamiyet’in Hz. Osman döneminde gönderilen bir elçi ile yayılmaya başladığı yönündedir [2]. Şu anda da Çinli Müslümanlar arasında yaygın olarak o elçinin Sa’d b. Ebi Vakkas olduğu bilinmektedir. Ancak giden ilk elçi aynı zamanda Çin’de ilk camiyi yaptıran Vehb b. Ebi Kebşe ’dir. Bahsedilen iki sahabe de Peygamber Efendimiz ’in (s.a.v.) anne tarafından akrabası olduğu için bu karışıklığın ortaya çıktığı söylenmektedir [3] .
Çin’de Dalgalanan Osmanlı Bayrağı
Çin’de 1890’lı yılların sonlarına doğru yaklaşık on bin Müslümanın da katıldığı bir isyan gerçekleşmiştir. Bu dönemde Çin Fransa’nın sömürge toprakları arasında yer almaktadır. Bundan dolayı Çin’de çıkan bu isyandan rahatsızlık duyan Fransa, padişahın hilafet sıfatından yararlanmak isteyerek Abdülhamid’ten yardım istemiş ve maddi olarak destekleyeceğini belirtmiştir. Ancak Fransa ilk zamanlar teklif ettiği bu maddi yardım sözünden dönmüştür. Abdülhamid ise verilen söz yerine getirilmese de izlediği Panislamizm politikası doğrultusunda Çin’e heyetler göndermiştir. Bu durum ise Avrupa’nın isteklerinin tersine gelişerek Çinli Müslümanların daha düzenli hareket etmelerini sağlamıştır. Ayrıca hilafetin gücünü de arkalarında hissederek manevi açıdan destek bulmuşlardır [4].
Abdülhamid’e bir minnet göstergesi olarak Çinli Müslümanlar, bahçesinde Osmanlı bayrağı dalgalanan Darü’l Ulumi’l Hamidiyye yani Pekin Hamidiyye Üniversitesi’ni kurmuşlardır. İlk dönemlerde Osmanlı’dan gönderilen hocaların da eğitim verdiği ve eğitim dili Arapça olan bu üniversitenin Mao Devrimi ile eğitim dili Çince ’ye çevrilmiştir. Bugün ise bir dersliğinde İslam üzerine kurslar verilen bir mekân olarak varlığını devam ettirmektedir [5].
Yecüc Mecüc Ülkesine Doğru
Sağlam bir kaynağı olmasa da Yecüc ve Mecüc ile ilgili verilen bilgilerden yola çıkarak bazı İslam âlimleri Yecüc ve Mecüc’ün kıyamete yakın bir vakitte yıkacağı Zülkarneyn a.s.’ın inşa ettirdiği seddi, Çin seddi olarak yorumlamışlardır. Yazar da buna atıf yaparak Çin’e olan yolculuğunu böyle bir ifadeyle belirtmiştir [6]. Sırma, bu ziyareti 2008 yılında yapmasına rağmen dikkatini ilk çeken şeylerden biri başkent Pekin’e indikten sonra karşılaştığı ortam ve yapılardır. Yazar şehirde kendine özgü mimari yapıda binalar beklediğini belirtmiş ve ünlü Batı fastfood dükkânlarının yaygın olmasına bir hayli şaşırdığına da değinmiştir. Sonrasında ise bu duruma dair rahatsızlığını birkaç kez daha dile getirerek küreselleşmenin bu denli hızlı olmasından hoşnut olmadığını ifade etmiştir.
Amerika mı Rahat Yoksa Çin mi?
Yazar -birçok ülkeyi gören biri olarak- Çin’in de farklı ve öne çıkan bir toplum olması sebebiyle kitapta sık sık Amerika, Avrupa- Çin karşılaştırması yapmaktadır. Sırma, ahlaki olarak Çin’in Batı toplumuna göre çok daha iyi olduğu düşüncesindedir. Ayrıca Abdurreşid İbrahim’in Alem-i İslam eserinden ‘’Avrupa insaniyeti söyler, vahşeti yapar.’’ cümlesini alıntılayarak Batı’ya olan bakış açısını net bir şekilde göstermiştir [7].
Ülkeye batı ülkelerine kıyasla çok daha rahat bir şekilde girdiğini belirten Sırma, kız öğrencilerin başörtüleri, erkek öğrencilerin ise takkeleri ile derslere bile girebileceği kadar inanç özgürlüğü sağlandığına dikkat çekmiştir. Çin’in şu anki durumu göz önüne alındığında o yıllardaki uygulama oldukça şaşkınlık vericidir. Kitapta hırsızlığın da diğer ülkelere nispeten oldukça az olduğu bahsedilmiştir. Diğer durumlar da değerlendirildiğinde şu anki durum her ne kadar tartışılabilir olsa da Çin’in Amerika’ya göre çok daha rahat ve yaşanabilir bir yer olduğu belirtilmiştir.
Uzağın Yakın Olma Sebebi: Müslümanlar
Çin’deki Müslüman nüfusa farklı sayılar verilmekle birlikte Çin, bu verileri gizli tuttuğu için gerçek mevcut bilinmemektedir. Daha önce de bahsedildiği gibi komünist rejimden ve bugünkü uygulamalardan kaynaklı olarak Çin’de dini inançlar konusundaki kısıtlamaların hayli büyük olduğu düşünülse de yazarın belirttiği kadarıyla insanlar o yıllarda dini hayatlarını rahatlıkla sürdürebilmektedir. Müslümanların yoğun yaşadığı bölgelerde birçok medrese eğitim vermekte ve bu medreselere Çin devleti belli oranda yardım etmektedir. Kalan masrafları ise zengin Müslümanlar karşılamaktadır [8].
Yazar birçok camiyi ziyaret etmekle birlikte bazı camilerin imamlarının daveti üzerine onları evlerinde ziyaret etmiştir. Misafirperverliklerinden o kadar memnun kalmıştır ki Xian Büyük Camisi’nin imamlarından biri olan İmam Musa ile beraber geçirdiği süreyi ‘’hayatımın en güzel gecelerinden biri’’ olarak ifade etmiştir. Sonraki ziyareti yine aynı caminin imamlarından olan İmam Yahya’ya olmuştur. Burada ise şahit olduğu en önemli şey İslami ilimler alanında olan el yazması eserler ve cüz cüz yazılmış olan Kur’an nüshasıdır. Bu eserler Çin kaligrafisiyle Arapça bir şekilde yazılmıştır. Sırma bu eserlerin kayıp olmaması için kitabında, durumu yerinde olan Müslümanlara seslenerek kopya basımının yapılmasını rica etmiştir.
Sonuç
Şu anda bile Çin’deki Müslümanlar üzerine yapılan Türkçe araştırmalar oldukça azken bundan on beş yıl önce bizzat bu toprakların gezilerek özellikle Müslümanlar adına bir kitap yazılması takdire şayandır. Yazar kitapta detaylıca yer verdiği II. Abdülhamid dönemi Osmanlı-Çin ilişkileri bölümünü 1970’li yıllarda yaptığı çalışmalardan yararlanarak yazmıştır [9]. Bu da uzun zamandır bu konu ile ilgilenmekte olduğunu göstermektedir. Sırma, II. Abdülhamid dönemindeki dış siyasete eğilerek -kendinin de söylediği üzere- hiçbir tarihçinin bilmediği vesikalar ortaya çıkarmış ve erken dönemlerde karanlık olan bu alana ışık tutmaya çalışmıştır.
Kitapta, ziyaret edilen yerler görsellerle zenginleştirilmiştir. Bu sayede anlatılan yerlerin tahayyülü daha kolay yapılabilmektedir. Gezi yazıları okumayı seven, Çin kültürüne, Çin-Türk ilişkilerine, farklı milletlerden Müslüman yaşantılarına ilgi duyan herkesin zevk alarak okuyacağı bir eserdir.
İhsan Süreyya Sırma kitabın önsözünde eserinin bu konuda araştırma yapacaklar için bir patika olmasını temenni etmiştir. Çünkü unutulmamalıdır ki ‘’patikalar bittikten sonra ana yollara varılır.’’[10] Ana yollara varma temennisi ile…
Uzak Ama Bir O Kadar Yakın PDF
- Necmettin Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, ayseoztoklu@hotmail.com (Bu yazı Young Academia ve İdeal Bilge Derneği iş birliğinde Dr. Kemal Yavuz Ataman yönetiminde “Küresel Düşünme Yazarlık Atölyesi Uzmanlık Sınıfı’’ kapsamında üretilmiştir.)
- Sevcan Taner ‘’Hasan Tahsin’in Çin’de İslamiyet Adlı Eserinin Transkripsiyonu ve Bilgilerinin
Değerlendirilmesi’’, Yüksek Lisans Tezi, 2019, s.4. - İhsan Süreyya Sırma, Çin Müslümanları ve Çin’e Seyahat, Beyan Yayınları, İstanbul 2015, s. 14.
- Çetin Aykurt, ‘’Bir Büyük Düşünce: Pekin Hamidiyye Üniversitesi’’, Tarih İncelemeleri Dergisi, 2013, C.28, s. 40
- Çetin Aykurt, a.g.e., s.46.
- İhsan Süreyya Sırma, a.g.e., s.53.
- İhsan Süreyya Sırma, a.g.e., s.98.
- İhsan Süreyya Sırma, a.g.e., s.120.
- Detaylı bilgi için bakınız: İhsan Süreyya Sırma, ‘’Sultan II. Abdülhamid Han ve Çin Müslümanları’’, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 1979, C.7. İhsan Süreyya Sırma, ‘’II. Abdülhamid’in Çin’e Gönderdiği Enver Paşa Heyeti Hakkında Bazı Bilgiler’’, Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 1980, C.0 S.4.
- İhsan Süreyya Sırma, a.g.e., s.9.
